Ustroń

Historia Ustronia(mapa) sięga początków XIV wieku. Powstał jako 2 odrębne wsie Ustroń Górny i Dolny. Początkowo stanowił własność książąt cieszyńskich,w XV wieku w znacznej części stał się własnością szlachecką. W 1633 Górny Ustroń ponownie znalazł się w rękach książęcych, po 1653 wszedł w skład cesarskiej Komory. W 1738 Komora Cieszyńska nabyła Dolny Ustroń. Obie wsie połączono w 1827.. W 1856 uzyskał status miasteczka. W 1956 otrzymał prawa miejskie.Pierwsza wzmianka o Ustroniu pochodzi z powstałej około 1305 księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego. Pierwsi mieszkańcy Ustronia byli polskiego pochodzenia; przybyli z innych wsi położonych na Śląsku Cieszyńskim, a inicjatorem założenia wsi był książę Mieszko cieszyński. W połowie XV wieku książęta cieszyńscy (Przemysław II lub Kazimierz II) przekazali część Ustronia (zwaną później Dolnym Ustroniem) szlachcicowi Mikołajowi Klochowi I. Część zwana Górnym Ustroniem pozostała własnością Piastów cieszyńskich.Pod koniec 1633 cały Górny Ustroń znalazł się w rękach księżnej Elżbiety Lukrecji a po jej śmierci stał się własnością Habsburgów, natomiast Dolny Ustroń po śmierci ostatniego z Klochów znalazł się w rękach Jerzego Tschammera następnie Spensów aż do 1738 r. gdy trafił w ręce Komory Cieszyńskiej. Mieszkańcy Ustronia, podobnie jak rodzina Klochów, pozostali przy katolicyzmie do końca XVI wieku .Pierwsza parafia katolicka pod wezwaniem św. Klemensa powstała już w 1447r. Po wybuchu reformacji większość mieszkańców przeszła na protestantyzm. W 1619 istniała w Ustroniu parafia, ewangelicka. Po 1640 katolicy na krótko przejęli kościół w Ustroniu, który w 1652 znowu znalazł się w rękach ewangelików. Księżna Elżbieta Lukrecja, choć sama katoliczka, nie walczyła ze swoimi protestanckimi poddanymi. Sytuacja zmieniła się po śmierci księżnej w 1653, kiedy Księstwo Cieszyńskie przypadło Habsburgom. Już wiosną 1654 protestanci zostali pozbawieni kościołów na Śląsku Cieszyńskim, w tym i w Ustroniu .Dopiero za panowania cesarza Józefa II w 1781r. który ogłosił patent tolerancyjny ponownie powstała samodzielny zbór ewangelicki.Po wygaśnięciu Piastów cieszyńskich władze cesarskiej Komory założyły browar kameralny a w Górnym Ustroniu powstała gorzelnia Pod koniec XVII wieku w Górnym Ustroniu istniał młyn oraz dwa folwarki. Również w Dolnym Ustroniu działał młyn, ale wyróżniał się tym, że miał dwa koła. W XVIII w. mieszkańcy Ustronia zajmowali się też pasterstwem, kowalstwem, piekarstwem i tkactwem. W połowie XVIII wieku w Ustroniu pojawili się Żydzi, zajmujący się głównie prowadzeniem karczm; pierwszym wyznawcą religii mojżeszowej na stałe zamieszkały w tej wsi był Lipmannn Deutsch. Od 1792 działała w Ustroniu fabryka papieru. Mimo że produkowała produkty dobrej jakości, Komora zlikwidowała ją w 1837.Wobec zwiększania się obowiązków pańszczyźnianych chłopi zaczęli uciekać z gruntów . W 1766 wybuchło powstanie chłopskie na Śląsku Cieszyńskim. W efekcie cesarzowa Maria Teresa powołała specjalną Komisję Urbarialną, mającą się zająć sytuacją cieszyńskich chłopów.Silne deszcze w 1844 i ostre mrozy zimą z 1844 na 1845 zaowocowały najstraszliwszą w dziejach Śląska Cieszyńskiego klęską głodu i dodatkowo epidemią tyfusu. Początkiem XIX wieku na terenie Ustronia działają już 2 szkoły katolicka i ewangelicka. Obie szkoły były, zgodnie z ówczesnymi przepisami, utrakwistyczne – uczono w nich po polsku i po niemiecku. Kiedy ok. 1770 r. badania geologiczne ujawniły w Ustroniu złoża rudy żelaza, postanowiono wybudować tu hutę. Dzieki parcelacji gruntów ksiaże Albery w 1771r uzyskał tereny oraz środki na założenie huty pierwszy piec hutniczy uruchomiono w 1772 r. Do 1774 r. przebudowano go w nowoczesny wielki piec. Dla jego funkcjonowania potrzebna była praca ok. 200 górników i 300 hutników]. W 1780 zaczęła działalność ustrońska kuźnia „Adam”. Powstały następnie. warsztat naprawczy dla ustrońskich zakładów metalurgicznych (nazywał się hutą „Klemens”), walcownia (nazywana „hutą „Hildegarda”), kolejne kuźnie „Albrecht” i „Krystyna”, dodatkowa świeżarka (wybudowana około 1830), warsztat przetwórczy miedzi, zakład plastycznej obróbki cyny i gwoździarnia W latach 30. XIX w. złoża rudy żelaza w Ustroniu były na wyczerpaniu; zaradzono temu kopiąc w innych wioskach na Śląsku Cieszyńskim. Ustrońską hutę unowocześnił Ludwik Hohenegger, naczelny dyrektor hut Komory od 1839 r. Powstała nowa walcownia, usprawniono działanie pieca, ale powoli Komora zaczęła wiązać większe nadzieje z Trzyńcem. Pojawiły się jednak prywatne przedsięwzięcia przemysłowe (warszatat tokarski i ślusarski majstra Kotucza, warsztat wyrobów miedzi braci Kohlhauptów). Jednocześnie odkryte jeszcze w końcu XVIII w. lecznicze właściwości żużli wielkopiecowych już w pierwszym dziesięcioleciu następnego wieku dały asumpt do uruchomienia w Ustroniu uzdrowiska . Tradycje uzdrowiskowe Ustronia sięgają końca XVIII w. Dzięki doskonałym uwarunkowaniom klimatycznym i miejscowym zasobom tworzyw leczniczych, głównym kierunkiem leczenia były choroby układu oddechowego, choroby reumatyczne i choroby stawowo-mięśniowe, stany wyczerpania, rekonwalescencja po przebytych chorobach i urazach. W drugiej połowie XVIII w., po zbudowaniu huty żelaza, wykorzystywano rozżarzony żużel wielkopiecowy do sporządzania kąpieli. Praktyka była powiązana z obserwacją poczynioną przez hutników, którzy stosując kąpiel pierwotnie w celach higienicznych, odkrywali pozytywne oddziaływanie na zdrowie. Można sądzić, że substancje rozpuszczalne przechodziły z żużla do kąpieli oddziaływując podobnie jak kąpiele mineralne. Wzrastające powodzenie tych kąpieli zachęciło właściciela zakładów hutniczych, księcia cieszyńskiego Albrechta Kazimierza, do wybudowania w latach 1802-1804 Domu Zdrojowego z łazienkami. Budynek zachował się do czasów obecnych. W związku z wyczerpaniem się złóż rudy i zanikaniem produkcji hutniczej, następował sukcesywny spadek frekwencji kuracjuszy w uzdrowisku. Wygaszenie w 1897 r. wielkiego pieca i tym samym brak dostaw żużlu do kąpieli był powodem przystąpienia do długo odkładanej budowy zakładu kąpielowego i Domu Zdrojowego przy obecnej ulicy Mickiewicza. Podjęcie prac ponagliło odkrycie w okolicy bogatych złóż borowiny. Zakład oddany jednak został w 1901 r. i pełni swoją funkcje przez 90 lat, a budynki z tego okresu istnieją niemalże w niezmienionym kształcie zewnętrznym do dzisiaj. W okresie międzywojennym wzrosła ilość letników i kuracjuszy przybywających do Ustronia. Wpłynęła na to również rozbudowa i uatrakcyjnienie miejscowości. Dokonano wówczas elektryfikacji, oświetlenia ulic, wykonano deptaki spacerowe wzdłuż Wisły, a w latach 30. wybudowano basen kąpielowy i drogę na Równicę W 1953 r. zakład kąpielowy został przejęty przez nowo powołane wówczas do życia Państwowe Przedsiębiorstwo Uzdrowiskowe w Jastrzębiu Zdroju. 1986 r. – Sanatorium Uzdrowiskowe Przedsiębiorstwa Państwowego „Uzdrowisko Ustroń” w Ustroniu. W dyspozycji Sanatorium jest 800 miejsc w oddziałach rehabilitacji kardiologicznej, reumatologii i rehabilitacji narządu ruchu, rehabilitacji neurologicznej i chorób układu oddechowego. Przyjmuje rocznie 11 000 kuracjuszy, jest wyspecjalizowane w leczeniu i rehabilitacji: chorób narządu ruchu, w tym chorób reumatycznych, schorzeń kręgosłupa, stanów pourazowych, chorób układu krążenia – choroby niedokrwiennej serca, choroby nadciśnieniowej, stanów po zawale mięśnia sercowego, chorób dróg oddechowych – przewlekłego zapalenia oskrzeli, pylic, astmy 1991 r. – oddano do użytku nowy Zakład Przyrodoleczniczy. Zakład posiada najnowocześniejsze rozwiązania z zakresu architektury, wyposażenia i balneotechniki. Leczeniu chorób układu krążenia, a w szczególności rehabilitacji pozawałowej i po zabiegach kardiochirurgicznych służą wyodrębnione stanowiska do treningu kardiologicznego, prowadzonego z użyciem najnowocześniejszego sprzętu monitorującego.   Uruchomienie działów hydroterapii łącznie z basenami rehabilitacyjnymi w Zakładzie Przyrodoleczniczym . W sierpniu 2010 roku resort Skarbu Państwa zakończył proces i rozstrzygnął finał prywatyzacji Przedsiębiorstwa Uzdrowiskowego „Ustroń” S.A. Nabywcą pakietu kontrolnego akcji stała się Spółka Polsko-Amerykańskie Kliniki Serca. Polsko-Amerykańskie Kliniki Serca to spółka o wypracowanej marce i ogromnych sukcesach w dziedzinie kardiologii i kardiochirurgii. Dokonujące się zmiany profilu chorobowości naszego społeczeństwa wymogły konieczność dostosowania obiektów, urządzeń i wiedzy personelu fachowego do obecnych wymogów.

 Ciekawostki Ustrońskie

1/ Ruch reformacyjny na Śląsku Cieszyńskim zapoczątkowany był już za czasów Kazimierza II i został ugruntowany przez księcia Wacława Adama (1545 – 1579). Reformację przyjęła wówczas olbrzymia większość ludności Księstwa tak, że śmiało można powiedzieć, iż Śląsk Cieszyński stał się w owym czasie wybitnie ewangelickim. Rozkwit Reformacji został nagle zahamowany z chwilą przejścia syna Wacława Adama na katolicyzm w roku 1611. Dla ewangelików zaczyna się ciężki okres kontrreformacji. Wiosną 1654 roku w okresie od 21 marca do 18 kwietnia odebrano 50 kościołów, pozbawiając ewangelików cieszyńskich opieki religijnej. W Ustroniu odebrano kościół 18 kwietnia 1654 r. Pamiątką po tych smutnych czasach jest „Kamień na Równicy”, przy którym najczęściej odbywano potajemnie, nocą, nabożeństwa w latach 1654 – 1709, póki nie uzyskano zezwolenia na budowę kościoła „z łaski”w Cieszynie w roku 1709. Ogłoszenie patentu tolerancyjnego w roku 1781 było początkiem nowego okresu w historii ewangelicyzmu .Na podstawie zezwolenia ówczesnego starosty hr. Jana Larischa z dnia 21 lipca 1783 roku wybudowano na miejscu dzisiejszej szkoły tymczasowy budynek drewniany, w którym zaczęto odprawiać nabożeństwa dla 400 rodzin. Za ks. Karola Kotschego dnia 25 lipca 1835 roku położono kamień węgielny pod budowę kościoła według planu budowniczego Jakuba Onderki ze Lwowa. Budowę ukończono w ciągu 3 lat i 25 lipca 1838 roku poświęcono kościół. Na skutek wielu ograniczeń kościół ten nie mógł mieć wejścia od ulicy oraz musiał być bez wieży. Wieżę dobudowano dopiero w roku 1865. Organy zakupiono w roku 1842. Obok kościoła wzniesiono również plebanię i szkołę. W stulecie parafii nastąpiło odnowienie kościoła, domu parafialnego i szkoły oraz wybudowano Dom Sierot, który rozszerzono potem na Ewangelicki Zakład Dobroczynny. Robotnicy hut w Ustroniu, Trzyńcu i Frydku, ustroniacy z pochodzenia, zakupili również wtedy (1883) dla kościoła nowy ołtarz z całym wyposażeniem. W okresie międzywojennym za czasów ks. Pawła Nikodema wydawano w miejscowej drukarni „Posła Ewangelickiego” (1933 – 1919) i Kalendarz Ewangelicki. Wybudowano też okazały dom młodzieżowy tzw. „Prażakówkę” (obecnie dom kultury)

2/ W 1922 r. powstało w Ustroniu Towarzystwo Sportowe „Ustronia”, znane także pod nazwą Klub Sportowy „Ustronia”. Była to jedna z najważniejszych organizacji sportowych, działających w Ustroniu w okresie międzywojennym. Już w pierwszych latach istnienia tejże organizacji, że poważne treningi sportowe i wynikające z nich później sukcesy wymagają wsparcia finansowego i subwencji wpływowych środowisk i instytucji.Posiadało liczne sekcje jednak chlubą była sekcja piłki nożnej, która w okresie międzywojennym mogła poszczycić się wieloma sukcesami. Jeden ze swoich pierwszych meczów ustrońska drużyna rozegrała 21 V 1923 r. na boisku w Trzyńcu a największe sukcesy święciła w latach 1937-1939 grajac w śląskiej A-klasie Towarzystwo Sportowe „Ustronia” było właścicielem boiska, wybudowanego w 1933 r. poniżej basenu kąpielowego. W czerwcu 1945 r., grupa działaczy sportowych, związanych bezpośrednio z miejscową fabryką powołała Fabryczny Klub Sportowy „Ustroń” (FKS „Ustroń”). Klub ten stał się kontynuatorem przedwojennej tradycji Towarzystwa Sportowego „Ustronia”, a dotował go zakład opiekuńczy „Kuźnia Ustroń”. W drugiej połowie lat 40. ta organizacja sportowa posiadała 5 sekcji: piłki nożnej, narciarską, tenisa ziemnego, piłki siatkowej i tenisa stołowego. Sekcja piłki nożnej swoje pierwsze mecze, na które przychodziło wtedy około 2 000 kibiców, rozgrywała z czołowymi drużynami pierwszej ligi: Ruchem Chorzów, Cracovią Kraków, Polonią Bytom, BKS BBTS Bielsko- Biała, Cieszyn i Ostrawa.”. Na początku lat 50. Klub Sportowy przystąpił do budowy stadionu sportowego na terenach wyeksploatowanego żwirowiska i oddano do użytku w 1954 r w pobliżu wyremontowanego basenu oraz kortów tenisowych.Uruchomiono także 2 stoki do slalomu pod Równicą i na Jelenicy. Pod koniec lat 50. Kuźnia posiadała dwie drużyny piłkarskie seniorów: w klasie A. Najlepszymi bramkarzami byli w tym okresie: Aleksander Palowicz, a po nim bracia Gomolowie- Gustaw, Józef i Jan, który w roku 1964 odszedł do drużyny Mistrza Polski- Górnika Zabrze i w 1965 r. decyzją PZPN powołany został do kadry olimpijskiej na mecz w Meksyku .Od lat 80-tych następuje ciągły upadek klubu związany z problemami z finansowaniem działalności klubu . W latach 90. ustrońscy przedsiębiorcy wspomagali kluby, jednakże nie zawsze w sposób ciągły. Wówczas Kuźnia była klubem jedno sekcyjnym, mającym tylko drużyny piłki nożnej.

 3/W maju 1683 r. przemaszerowało przez Ustroń lewe skrzydło oddziałów wojska króla polskiego Jana Sobieskiego, zdążające na walkę z Turkami pod Wiedeń.  Z tej okazji posadzono dąb który rożnie do dziś   blisko domu przy ul. Daszyńskiego 20, obok drogi .la polskiego Jana Sobieskiego, zdążające na walkę z Turkami pod Wiedeń.Ustroniare przychodziło wtedy około 2 000 kibiców.

Zwiedzanie