Trójwieś

Historia

Trójwieś(mapa) tak jak  Trójmiasto składa się z trzech miejscowości Istebnej ,Jaworzynki i Koniakowa.  Początki zasiedlenia Beskidu Śląskiego przypadają na wiek XV osadnictwo zaś rdzenia gór na  koniec w. XVI (Istebna, Jaworzynka, Mosty), pełny zaś jego rozwój na wiek XVII.Wykopaliska archeologiczne z 1980 roku przeprowadzone na terenie Istebnej i Jaworzynki dostarczyły 9 krzemiennych zabytków.  Pochodzą 10 tyś. lat p. n. e. i świadczą o pobycie na tym terenie ludzi trudniących się łowiectwem i zbieractwem.

Istebna -pierwszą osadą na terenie dzisiejszej wsi były Jasnowice, założone przez sektę zwaną „Jasnowidzami”, która to uciekła do dziewiczych niedostępnych lasów i założyła tam małą osadę. O Jasnowicach wspomina już przywilej z 4 X 1615 r., wystawiony przez Księcia Cieszyńskiego Adama Wacława.Inna legenda mówi, że to Andziłówka jest kolebką, tutaj mieli się osiedlić pierwsi osadnicy, przysłani przez Księcia Cieszyńskiego do wyrobu gontów i spławiania drzewa; dla nich powstała  gospoda, oddana w arendę, nazwa „Harenda”.Większa ilość osadników, napłyneła tutaj w czasie prześladowań religijnych i w czasie wojny 30-letniej .Doliną Olzy przychodzili Ślązacy od Jabłonkowa i Cieszyna, przeważnie ci, co uciekali w góry za jakieś przewinienia; doliną Soły przychodzili Mazurzy a doliną Czadeczki szli  Słowacy, uciekający przed Węgrami.Historycy przyjmują założenie tej osady  w XVI wieku, gdzie osadnicy „na wyrąbiskach” zakładali swoje osiedla,  w roku 1649 naliczono tam już 14 chłopów i 7 zagrodników”. Prawdopodobnie przed tymi wyrąbiskami obszary dzisiejszej gminy Istebna zajmowały dziewicze lasy, ciągnące się aż po ówczesną granicę węgierską.Osada miała znajdować się pod Złotym Groniem. Informacja ta odnosi się do głównej części wsi, którą mieszkańcy nazywają „dziedziną”. Część osadników przybyła równocześnie i zajęła grunty najbardziej nasłonecznione na południowych stokach gór, odznacza się ona specyficznym typem zabudowy zwanym ulicówka z zabudowaniami ciągnącymi się po obu stronach drogi z frontem ku południowi.Pierwszymi osadnikami byli Kulhanek i Karch, a także inni, którzy osiedlali się na zrębach, czyli na miejscach, w których musieli najpierw las wyrąbać. J. Zahradnik wyjaśnia nazwę Istebna:na tych terenach osiadł jeden  zakonnik, by prowadzić życie pustelnicze. Zasłynął on swoimi dobrymi uczynkami opowiadano o nim  w języku łacińskim „Iste bene facere”, co znaczyło „Ten tam czyni dobrze”.Prawdopodobnie od tych pierwszych dwóch słów „Iste bene” powstała nazwa wsi Istebna, zwanej też dawniej „Istebne”.Kolejnym ogniwem osadniczym w Istebnej byli Wołosi–pasterze osadnicy z Bałkanów którzy posuwali się łukiem Karpat w kierunku zachodnim przynosząc na teren Beskidu Śląskiego na przełomie XV i XVI wieku elementy wszystkich napotkanych grup ludności- Rumunów, Rusinów, Słowaków.   Na Śląsk wnieśli swoją obcą terminologię i zwyczaje pasterskie, nowy sposób hodowli bydła i tryb życia z nią związany.Już w 1647 roku na terenie Istebnej istnieją trzy sałasze (Andrysków, Cienków, Barani) z ok. 1116 owiec i 8 baczujących. Górale prowadzili wyrąb lasu  bez żadnej przeszkody od strony urzędników książęcych, drzewo na budowę domostw, wyrób sprzętów domowych, narzędzi do pracy, na opał i do świecenia, robili z niego gonty dla księcia i rąbali drzewo na opał dla dworu. Powstały w skutek tego „wyrąbiska”, na które przenosili się ci górale, którzy chcieli być bliżej lasu ze swoim bydłem lub byli niezadowoleni z gruntów otrzymanych. Nowe osiedla, które zakładali, nie były już skupione, powstały na polanach, z których las wycięto.   Powstały osiedla Mlaskawki ,Łączyna, dalej Andziołówka, Stecówka, Murzynka, Pietroszonka i inne, które wchodzą w skład dzisiejszej Istebnej .Organizacja gminna Istebnej pochodzi z roku 1702. Tę datę nosiła pierwsza pieczęć gminy z wyobrażeniem kozy obgryzającej drzewo. To symbol długoletniej walki zarządu dóbr z hodowlą kóz w lasach.W wieku XVII i pierwszej połowie XVIII rozwija się swobodnie hodowla bydła, a co za tym idzie sałasznictwo. W 1748 roku wyszło specjalne zarządzenie cesarskie nakazujące sprzedaż łąk, zrębów i pól położonych wśród lasów, przy czym zaznaczono wyraźnie, że wolno im wypasać bydło wałaskie za opłatą czynszu. Był to złoty okres sałasznictwa na Śląsku. Górale trzymali zazwyczaj większe ilości bydła niż podawały spisy i określała wysada. Często też powiększali wypasane łąki przez wyrąbywanie przyległego lasu tworząc „przyrobiska”, na które przy stwierdzeniu ich urzędnicy komory nakładli dodatkowy czynsz. Ten szybki rozwój sałasznictwa i dążności Komory do wynajmu terenów śródleśnych stały się pierwszą przyczyną zatargów między góralami, a Komorą Cieszyńską.W drugiej połowie XVIII wieku sytuacja sałasznictwa zmieniła się zupełnie, stało się to na skutek raptownego rozwoju gospodarki leśnej.Zmieniała się też polityka gospodarki leśnej, gdyż o wiele więcej opłacała się racjonalna gospodarka leśna niż czynsz, jaki opłacali górale.W roku 1756 wyszła ustawa lasowa nakazująca zalesienie przynajmniej połowy wyciętego terenu. W roku 1766 rząd austriacki zwrócił uwagę ks. Albrechtowi cieszyńskiemu na stan lasów w Cieszyńskim. Skutkiem tego Zarząd Komory zaczął dążyć do komasacji lasów.W tym celu zaczęto rugować górali z zalesionych obszarów i w dalszym ciągu podnosić liczbę uprawnionych na sałaszu. W roku 1800 na polecenie cesarza Franciszka I została zawarta ugoda miedzy Komorą Cieszyńską, a sałasznikami . Oddano sałasznikom tereny do niczym nieograniczonego wypasu, w zamian za co górale odstąpili Komorze z dotąd używanych przez siebie terenów 4035 morgów pastwisk do zalesienia. W zamian za oddanie części sałaszów Komora zrzekła się prawa zakładania nowych sałaszów, sprzedaży łąk i pozwalała ścinać w swych lasach karłowaty drzewostan na potrzeby sałaszowe, oraz gałęzie na karmę dla owiec. Radykalną zmianę stosunków gospodarczych przyniosło zniesienie poddaństwa w 1848 roku. Przez zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopów wielka własność została zagrożona w podstawach swojego bytu. Dlatego też zaczęła dążyć do ograniczenia serwitutów pastwiskowych, poboru drzewa i produktów leśnych. Data regulacji serwitutów jest momentem zwrotnym w historii sałasznictwa. Od tej chwili zaczęła znikać gospodarka sałasznicza.Ostatni sałasz na terenie trójwsi zlikwidowano w 1923r. a góralom wypłacono odszkodowania.W tradycji górali śląskich krzywda wyrządzona przez Komorę Cieszyńską jest bardzo żywa. Dawne sałaszy są dla górali synonimem dobrobytu.  Drugą przyczyną zaniku sałaszów było coraz większe przeludnienie terenów górskich, skutkiem czego dawne wysady zmieniono na gospodarstwa rolne. Po odzyskaniu niepodległości Michał Kawulok z Istebnej zwrócił się w roku 1919 do Rady Narodowej w Cieszynie z żądaniem naprawienia krzywdy góralom. Dnia 24 X 1919 r. stworzono przy Radzie Narodowej w Cieszynie Komisję Serwitutową. Powstaje projekt, żeby ekwiwalent został wpłacony spółkom sałaszniczym. Opracowano ustawę o spółkach sałaszniczych, zatwierdzona na Sejmie Śląskim w Katowicach, dnia 19 IV 1933 r.  W miejscowościach, gdzie tereny pastwiskowe były zlikwidowane, ludność dostawała wynagrodzenie w postaci nawozów sztucznych i cementu do budowania gnojników.Likwidacja serwitutów przeprowadzona w sposób bezwzględny, nie liczący się z dotychczasową gospodarką, doprowadziła do kryzysu gospodarczego. Tereny sałasznicze zmniejszone o połowę nie mogły wyżywić dotychczas utrzymanego inwentarza.W czasie ostatniej wojny wzrosła bardzo gwałtowanie hodowla owiec. Były tego dwie przyczyny: 1. Trudności w zdobywaniu odzieży, nawrót do produkcji samodziałów; 2. Niemcy nie zabierali owiec. W 1947 roku na terenie Istebnej były 3 sałasze, w Jaworzynce-1, w Koniakowie-1.Od końca XIX w. coraz wiecej górali trudniło się furmanowaniem rudę darniową wydobywaną w okolicy wożono do do hut w Ustroniu i Węgierskiej Górce a drewno do Cieszyna i Jabłonkowa .Cżęść górali zarabiała później pracując w hutach w Ustroniu i Trzyńcu.

Jaworzynka powstała nieco później niż Istebna. Jest wymieniona po raz pierwszy w urbarzu z roku 1621. Początek Jaworzynki przypada mniej więcej na rok 1620. Spomiędzy 21 osadników tylko jeden posiadał normalny grunt zagrodniczy. Obowiązki pierwotne Jaworzynczan polegały jak w innych wsiach beskidzkich, na płaceniu czynszu pieniężnego i dawaniu na zamek kur, jaj i przędzy.Pierwsze osiedla powstały na północno-zachodniej stronie dzisiejszej Jaworzynki, po obu stronach drogi prowadzącej do Istebnej.Druga część gminy Jaworzynki, to tzw. nowa osada, powstała w XVIII wieku, przez karczowanie lasów, w których rosły m. in. jawory-stąd nazwa Jaworzynka. Symbolem Jaworzynki jest siekiera figurująca w pieczęci gminnej.

Koniaków-pierwsze sześć chałp stanowiących jego początek , powstały w roku 1712. W roku 1816 Koniaków stał się oddzielną gminą. Nazwę nadali mu prawdopodobnie osadnicy ze szlacheckiego Koniakówa przy Cieszynie, którzy przybyli w Beskidy w XVIII wieku.

Po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej oraz wojnie czechosłowacko–polskiej o Śląsk Cieszyński z 1919 r. wsie, na mocy decyzji Rady Ambasadorów, została przyznane Polsce. Nowe granice odcięły Istebną od jej centrum administracyjnego – Jabłonkowa i dopiero otwarcie drogi przez przełęcz Kubalonkę w roku 1932 połączyło wieś z resztą polskiej części Śląska Cieszyńskiego.W 1937 na przełęczy Kubalonka został oddany do użytku Ośrodek Chorób Płuc Dzieci i Młodzieży Obecnie jedynie niewielka część ludności utrzymuje się z rolnictwa. Większość żyje z pracy w usługach, obsłudze ruchu turystycznego lub z pracy w sąsiednich miastach: Wiśle, Ustroniu lub Skoczowie. Część mieszkańców nadal pracuje w kopalniach węgla kamiennego w rejonie Jastrzębia-Zdroju. Wieś jest ośrodkiem sportowym, szczególnie dzięki rozbudowanym trasom biegowym na przełęczy Kubalonka oraz kompleksom narciarskim , często odwiedzanym przez prezydenta Bronisława Komorowskiego.

Trójwieś